Schijnzelfstandigheid is een fenomeen dat steeds vaker in de praktijk voorkomt en dat aanzienlijke gevolgen heeft voor zowel de schijnzelfstandige als de onderneming die deze persoon tewerk stelt. Het concept verwijst naar een situatie waarin een persoon officieel als zelfstandige wordt aangemerkt, terwijl hij of zij in werkelijkheid werkt onder omstandigheden die typisch zijn voor een werknemer. Dit betekent dat er in werkelijkheid sprake is van een gezagsrelatie, controle door een werkgever en een duidelijke arbeidsorganisatie, hetgeen allemaal kenmerken zijn van een arbeidsovereenkomst. Toch wordt de persoon vaak gekwalificeerd als zelfstandige om de sociale verplichtingen die eigen zijn aan het werknemerstatuut, te ontwijken. Deze praktijk wordt niet alleen als een juridische discussie beschouwd doch eveneens als een vorm van sociale fraude die het Belgische systeem van sociale zekerheid ernstig kan ondermijnen.
In België is het systeem van sociale zekerheid gebaseerd op het principe van solidariteit, waarbij werknemers bijdragen aan de sociale zekerheid via hun werkgever, die verantwoordelijk is voor het inhouden van bijdragen voor zaken zoals ziekteverzekering, werkloosheidsuitkeringen en pensioenen. Wanneer iemand ten onrechte als zelfstandige wordt aangemerkt, kan dit ervoor zorgen dat deze bijdragen niet of onvoldoende worden betaald. Dit kan op lange termijn zware gevolgen hebben voor het sociale zekerheidsstelsel en de ruimere maatschappij, omdat er steeds minder middelen beschikbaar zijn voor mensen die daadwerkelijk in een situatie verkeren die recht geeft op een vergoeding vanuit de sociale zekerheid.
De Belgische wetgeving bevat verschillende criteria die helpen om te bepalen of er sprake is van schijnzelfstandigheid. Het uitgangspunt is dat een persoon als zelfstandige werkt, maar dat de werkrelatie eigenlijk die van een werknemer is. Zo wordt bijvoorbeeld gekeken naar de vrijheid die de zelfstandige heeft om zijn of haar werk en werktijden te organiseren. Als de zelfstandige feitelijk wordt gecontroleerd door een opdrachtgever, zijn werktijden niet flexibel zijn en is er geen ruimte voor de zelfstandige om zelfstandig beslissingen te nemen over het werk, dan is het zeer waarschijnlijk dat er sprake is van schijnzelfstandigheid. De werkrelatie vertoont dan veel kenmerken van een arbeidsovereenkomst, terwijl het statuut van de persoon nog steeds dat van zelfstandige is.
Wanneer er twijfel bestaat over de arbeidsstatus van een persoon, kan de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) ingrijpen. De RSZ heeft de bevoegdheid om na te gaan of er sprake is van schijnzelfstandigheid en kan besluiten om een herziening van de sociale bijdragen te eisen, hetgeen kan leiden tot een correctie van de betalingen en boetes voor het bedrijf. In meer complexe gevallen kan de Commissie ter regeling van de Arbeidsrelatie van de Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid ingeschakeld worden om de kwestie te beoordelen en te beslissen of iemand als werknemer of zelfstandige moet worden beschouwd.
Schijnzelfstandigheid brengt aldus aanzienlijke risico’s met zich mee. Niet alleen kunnen ondernemingen geconfronteerd worden met herzieningen van sociale bijdragen en boetes, het creëert ook een onzekere en vaak oneerlijke werkomgeving voor de betrokken werknemers. Schijnzelfstandigheid is immers niet enkel schadelijk voor het sociale zekerheidssysteem, het kan ook de rechten en bescherming van de betrokken personen zelf ondermijnen, doordat zij geen toegang hebben tot arbeidsvoordelen zoals vakantiegeld, doorbetaling bij ziekte of werkloosheidssteun.
Het is dus belangrijk dat zowel werkgevers als zelfstandigen zich bewust zijn van de risico’s van schijnzelfstandigheid en de juridische implicaties die het met zich meebrengt. Werkgevers zouden hun contracten en werkrelaties grondig moeten evalueren en indien nodig, rechtzetten om onterecht gebruik van het zelfstandige statuut te voorkomen. Het is derhalve van essentieel belang om ervoor te zorgen dat de arbeidsrelaties in overeenstemming zijn met de wetgeving, zodat de integriteit van het sociale zekerheidsstelsel behouden blijft en de schijnzelfstandigen de bescherming krijgen waarop ze werkelijk recht hebben.BRON: https://www.vlaanderen.be/economie-en-ondernemen/een-eigen-zaak-starten/wat-is-schijnzelfstandigheid